کاخ گلستان

کاخ اشرافی گلستان شاهکاری از دوره قاجار و حاصل ادغام موفق هنر کهن فارسی و معماری تاثیر گرفته از غرب است. در این مقاله بیشتر با آن آشنا شوید.

کاخ  گلستان

کاخ اشرافی گلستان شاهکاری از دوره قاجار و حاصل ادغام موفق هنر کهن فارسی و معماری تاثیر گرفته از غرب است. کاخ محصور یکی از قدیمی‌ترین گروه‌های ساختمانی در تهران و محل استقرار خاندان قاجار است که در سال 1174 شمسی به قدرت رسیده و تهران را به پایتختی کشور برگزیدند. این کاخ گرداگرد باغی متشکل از حوض‌ها و باغچه‌ها ساخته شده و شاخصه های نهادین و تزئینات با شکوه آن به قرن نوزدهم بر می‌گردد. کاخ گلستان به یک مرکز و نمونه برجسته از هنر و معماری قجری مبدل شد و تا به امروز به عنوان یک منبع الهام برای هنرمندان و معماران ایرانی باقی مانده است. این کاخ نشان دهنده سبکی جدید، حاصل از ادغام هنر و صنعت کهن فارسی و عناصر معماری و دانش فنی قرن هجدهم میلادی می باشد

 

شرح مختصر :

کاخ گلستان در قلب و هسته تاریخی شهر تهران واقع شده است. مجموعه کاخ یکی از قدیمی ترین بنا ها در تهران است که شروع ساخت آن در داخل حصار شهر قدیمی،  به دوران صفویه بر می‌گردد. شاخصه‌های اصلی این کاخ در قرن نوزدهم میلادی و در خلال انتخاب تهران به عنوان محل استقرار و حکمرانی خاندان سلطنتی قاجار، به آن ملحق و اضافه شدند. در حال حاضر، مجموعه کاخ گلستان شامل هشت کاخ اصلی است که بیشتر به عنوان موزه استفاده می‌شوند. در مرکز مجموعه، باغ‌های مشترکی وجود دارد که هریک نامگذاری شده‌اند. کل مجموعه توسط حصاری بیرونی احاطه شده و دروازه هایی برای ورود و خروج تعبیه شده است.

 

این مجموعه نمونه ای از دستاوردهای معماری و هنری عصر قاجار و نشان دهنده ورود سبک و نقوش اروپایی به هنر فارسی است. این مجموعه هم محل حکمرانی پادشاهان قاجار بود، هم مجموعه‌ای تفریحی و مسکونی و هم مرکزی از آفرینش‌های هنری در قرن نوزدهم. به واسطه این فعالیت‌ها، مجموعه کاخ گلستان به منشا و مرکز هنر و معماری قاجاری تبدیل گشت.

 

کاخ گلستان و معماری ایرانی

کاخ گلستان نمایانگر سندی بی همتا و با شکوه از زبان معماری و هنر تزئینی دوره قاجار است که در زمان ناصرالدین شاه به اوج خود رسیده است. این مجموعه نشان‌دهنده الهامی هنری از بناهای اروپایی بوده و اولین نمونه از ترکیب سبک اروپایی و فارسی است، که بعدها در اواخر قرن نوزدهم و همچنین قرن بیستم به جزوی از شاخصه‌های هنر و معماری ایرانی تبدیل شد. به این ترتیب، می توان بخش‌هایی از مجموعه کاخ را به عنوان خاستگاه جنبش هنری مدرن ایرانی در نظر گرفت.

 

معیار (ii)

معیار (ii) : مجموعه کاخ گلستان نشان دهنده نمونه ای مهم از ترکیب هنر و معماری فارسی با سبک و نقوش اروپایی و اقتباسی از دانش فنی بناهای اروپایی است ( برای مثال استفاده از چدن برای تحمل بار در بناهای ایرانی ). به این ترتیب می توان کاخ گلستان را مثالی استثنایی از تلفیق شرق و غرب در خلق هنرهای شگفت انگیز، طرح ریزی معماری و دانش فنی ساختمان در نظر گرفت که یک منبع الهام بخش برای هنرمندان و معماران مدرن ایرانی گشته است.

 

معیار (iii) : کاخ گلستان ارائه دهنده کامل ترین تصویر از آفرینش های هنری و معماری قاجار و مرکز قدرت و هنر در آن زمان بوده است. از این رو، به عنوان گواهی استثنائی از عصر قاجار شناخته می شود.

 

معیار (iv)

معیار (iv) : کاخ گلستان نمونه ای برجسته از هنر و معماری ایران در دوره مهمی از تاریخ کشور ( در خلال قرن نوزدهم ) است که جامعه در معرض روند نوسازی قرارگرفته بود. تلفیق نقش تاثیر گذار ارزش های هنری و معماری ایران باستان و همچنین تاثیرات معاصر غرب بر هنر و معماری باعث به وجود آمدن سبک جدیدی از هنر و معماری در دوره ی مهمی از گذار شد.

 

تمامیت

محدوده مجموعه کاخ شامل تمام عناصری است که نشان دهنده ارزش برجسته و جهانی بنا هستند و با وجود اینکه در گذشته میراث معماری قاجاری در کاخ گلستان بسیار غنی تر بوده و بخش قابل توجهی از مجموعه کاخ در زمان حکمرانان بعدی تخریب و یا جایگزین شده است؛ همه عناصر بر جای مانده تا به این روز، در داخل محدوده بنا گنجانده شده اند.

 

در حال حاضر بنا و دارایی های  آن را هیچگونه خطر شدیدی تهدید نمی‌کند، به ویژه دارایی‌هایی که می‌توانند جنبه‌های بصری درون مجموعه کاخ را با چشم اندازی وسیع تر به معرض نمایش بگذارند. برای اطمینان از این که مجموعه برای آیندگان باقی می‌ماند، باید اهمیت بیشتری به حفاظت از چشم اندازهای بصری درون کاخ و باغ های گلستان داده شود.

 

اصالت

شاخصه‌های معماری بنا های عصر قاجار در نقشه کشی و طراحی مجموعه و تزئینات استثنایی نمای داخلی و خارجی آن به شکل اصیلی حفظ شده است. تمام فعالیت‌های حفاظتی با در نظر گرفتن اصالت مصالح، طراحی و طرز کار اولیه انجام شده اند. علاوه بر این، کاربرد و نقش بخشی از مجموعه کاخ به شکل قدیم آن حفظ شده، به ویژه نمایشگاه‌ها و قسمت‌هایی که در زمان قاجار به عنوان موزه استفاده می‌شدند. کاربرد بسیاری از اتاق‌های مسکونی، پذیرایی و اداری تغییر پیدا کرده اما این کاخ هنوز هم به عنوان محلی برای فعالیت‌های سیاسی معاصر استفاده می‌شود. این چیدمان احتمالا مربوط به دوره قاجار بوده که در دوران پهلوی به طور قابل توجهی تغییر کرده و اصالت تنها بخشی از آن حفظ شده است. هرچند این شرایط به خاطر حفظ اصالت در مصالح و طراحی قابل قبول است اما لازم است که تمام منابع باقی مانده از چیدمان تاریخی قاجاریان به دقت مدیریت و حفاظت شوند.

 

حفاظت و مدیریت مورد نیاز

کاخ گلستان طبق قانون حفاظت از میراث ملی در سال 1334 به عنوان یک اثر ملی ثبت و طبقه بندی شده است. علاوه بر این، مجموعه بر اساس قانون تملک اراضی، املاک و مستغلات و در جهت حفاظت از بناهای تاریخی (1347) در اختیار دولت قرار گرفته و از این رو، هم از جنبه قانونی و هم به لحاظ تملک، تحت حمایت قرار گرفته است. منطقه حائل مجموعه کاخ  بر اساس مقررات قانونی وضع شده از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تحت حفاظت قرار گرفته است. این مقررات، توسعه بنا و زیر ساخت آن، قطع درختان و ساخت عابر گذر را محدود کرده و اقدامات متنوعی در مورد بهبود نما ها و سازه ها ارائه می‌کنند. اعمال محدودیت ارتفاع در منطقه حائل و همچنین گستره منطقه تاریخی تهران و نظارت دقیق بر آن قابل توجه است. این اقدام در جهت حفظ خطوط دید داخلی مجموعه کاخ گلستان صورت گرفته است.

مدیریت بنا بر اساس راهبردهای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت و با تاکید بر حفاظت و مرمت مجموعه کاخ هدایت می‌شود. مسئولیت مدیریت مجموعه بر عهده بنیاد کاخ گلستان است که بخشی از سازمان میراث فرهنگی بوده و به عنوان دفتر مدیریت مجموعه، به طور ویژه ای عهده دار مسئولیت بنا می باشد. با وجود ارائه راهبردهای مدیریتی، توسعه و تکمیل برنامه مدیریتی و توجه ویژه به آمادگی در برابر خطرات و شیوه های مقابله با آنها ضروری به نظر می‌رسد.

منبع:wiki.5040.ir